Publiczne odtwarzanie muzyki bez opłat ZAiKS – czy to możliwe?

Odtwarzanie muzyki w przestrzeni publicznej to złożone zagadnienie prawa autorskiego, szczególnie w Polsce, gdzie działa system organizacji zbiorowego zarządzania. Publiczne odtwarzanie muzyki bez opłat jest możliwe tylko w ściśle określonych wyjątkach lub dzięki alternatywnym modelom licencyjnym. Poniżej wyjaśniamy podstawy prawne, opłaty, wyjątki oraz praktyczne i legalne alternatywy dla przedsiębiorców.

Fundamenty prawa autorskiego w Polsce – struktura i organizacje zarządzające prawami

Polskie prawo autorskie (ustawa z 4 lutego 1994 r.) reguluje prawa majątkowe i osobiste twórców oraz mechanizmy ich egzekwowania przez organizacje zbiorowego zarządzania (OZZ). Każda OZZ reprezentuje określoną grupę uprawnionych – autorów, wykonawców czy producentów – ułatwiając legalne korzystanie z repertuaru w obrocie gospodarczym.

Najważniejsze OZZ i ich zakres działania:

• ZAiKS – autorzy i kompozytorzy utworów muzycznych oraz słowno-muzycznych;
• STOART – artyści wykonawcy (prawa pokrewne do wykonań);
• SAWP – artyści wykonawcy (prawa pokrewne do wykonań);
• ZPAV – producenci fonogramów i wideogramów.

Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS) działa od 1918 r. i jest największą OZZ w Polsce. Pozostałe organizacje (STOART, SAWP, ZPAV) funkcjonują na podstawie umów z uprawnionymi oraz przepisów ustawy o zbiorowym zarządzaniu z 15 czerwca 2018 r., zdejmując z przedsiębiorców konieczność negocjowania umów z tysiącami twórców.

Podstawowa zasada mówi, że każde publiczne odtwarzanie utworu muzycznego wymaga zgody uprawnionego (art. 17 pr.aut.). „Publiczne odtwarzanie” obejmuje odtwarzanie z nośników (np. CD, USB) i serwisów streamingowych w miejscach dostępnych dla osób trzecich, takich jak restauracje, hotele, salony czy butiki.

Obowiązkowe licencje i wysokość opłat w systemie polskim

Aby legalnie odtwarzać muzykę w lokalu, co do zasady potrzebna jest licencja od właściwych OZZ. ZAiKS stosuje zatwierdzane przez Komisję Prawa Autorskiego tabele wynagrodzeń (stawki minimalne). Wysokość opłat nie jest jednolita – zależy od wielu zmiennych.

Na wysokość opłat wpływają m.in.:

• powierzchnia lokalu,
• profil i rodzaj działalności,
• liczba klientów,
• źródło odtwarzania muzyki,
• położenie lokalu (gmina, miejscowość, wielkość miejscowości).

Przedsiębiorca może skorzystać z kalkulatorów opłat na stronach OZZ. W praktyce nawet małe placówki płacą zwykle od kilkudziesięciu do kilkuset zł miesięcznie, zależnie od profilu i wielkości biznesu.

Wyjątki od obowiązku opłat – dozwolony użytek i prawo prywatne

Prawo przewiduje wąskie wyjątki pozwalające nie płacić za odtwarzanie. Interpretacja wyjątków jest restrykcyjna i obarczona ryzykiem sporu z OZZ.

Najważniejsze wyjątki:

• dozwolony użytek prywatny – korzystanie w celach osobistych (art. 23 pr.aut.), w kręgu rodziny i osób bliskich, bez osiągania korzyści majątkowych;
• odbiór audycji RTV bez korzyści majątkowych – art. 24 ust. 2 pozwala na odbiór programów radiowo-telewizyjnych w miejscach ogólnie dostępnych, jeśli nie wiąże się to z osiąganiem korzyści majątkowych;
• domena publiczna – po wygaśnięciu praw majątkowych (co do zasady 70 lat po śmierci autora) utwory można wykorzystywać bez opłat, z poszanowaniem praw osobistych.

W praktyce spór dotyczy rozumienia „korzyści majątkowych” przy odbiorze audycji RTV. ZAiKS wskazuje, że muzyka poprawia atmosferę i może pośrednio zwiększać przychody. Orzecznictwo bywa surowe: już sama możliwość zwiększenia przychodów może stanowić działalność komercyjną. Poleganie wyłącznie na art. 24 ust. 2 jest ryzykowne i często kończy się sporem.

Alternatywne rozwiązania legalne – muzyka Creative Commons i niezależna

Alternatywą dla klasycznych licencji są utwory na licencjach Creative Commons oraz profesjonalne serwisy oferujące muzykę bez tantiem (royalty-free) do publicznego odtwarzania.

Korzystając z muzyki Creative Commons, zwróć uwagę na ograniczenia i ryzyka:

• nie każdy materiał oznaczony jako CC został udostępniony przez prawnego dysponenta,
• brak scentralizowanej, gwarantowanej bazy utworów do publicznego odtwarzania,
• jakość katalogów bywa nierówna w porównaniu z repertuarami komercyjnymi.

Coraz popularniejsze są profesjonalne platformy (np. MusicDays, Free Music, Public Music, APR), które dostarczają repertuar zwolniony z opłat na rzecz ZAiKS, STOART, ZPAV i innych OZZ – na podstawie umów z twórcami i producentami. Klient otrzymuje certyfikat licencyjny i materiały potwierdzające legalność.

Dla łatwego porównania ofert zwróć uwagę na zakres usługi i koszt w zależności od długości subskrypcji:

Dostawca	Zakres usługi	Cena miesięczna (dłuższa subskrypcja)	Uwagi
MusicDays	biblioteka/stream do lokali	ok. 41 PLN (12 mies.)	ok. 65 PLN przy 1 mies.
Free Music	baza muzyki do lokali	ok. 21–36 PLN	stawka zależna od branży
Public Music	radio do lokali	19,90 PLN (24 mies.)	oferta radiowa

W porównaniu z klasycznymi licencjami OZZ (często kilkaset zł miesięcznie), oszczędności są znaczące.

Domena publiczna – zapomniane źródło muzyki wolnej od opłat

Domena publiczna to utwory, do których wygasły majątkowe prawa autorskie (co do zasady 70 lat po śmierci autora). Takie dzieła można wykorzystywać komercyjnie i nieodpłatnie, z poszanowaniem praw osobistych (autorstwo, tytuł, integralność).

Zachowaj ostrożność przy wykorzystaniu tłumaczeń i wykonań – prawa do tłumaczenia wygasają 70 lat po śmierci tłumacza, a prawa pokrewne do wykonań co do zasady po 50 latach od publikacji lub rozpowszechnienia wykonania.

Na początku 2024 r. do domeny publicznej trafiły m.in. utwory Juliana Tuwima, Kornela Makuszyńskiego i Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Praktyczne wykorzystanie może ograniczać dostępność wysokiej jakości nagrań w formatach cyfrowych.

Konsekwencje prawne i finansowe nielegalnego odtwarzania muzyki

OZZ (ZAiKS, STOART i inne) regularnie kontrolują miejsca publicznego odtwarzania. Brak licencji grozi dotkliwymi karami finansowymi i odpowiedzialnością karną.

Najważniejsze skutki naruszeń:

• grzywna dwu- lub trzykrotności należnej stawki – roszczenie z art. 79 pr.aut.;
• odpowiedzialność karna – do 3 lat pozbawienia wolności (art. 116 pr.aut.) w razie działania dla korzyści majątkowej;
• zaległe opłaty i odsetki – dochodzone wraz z ewentualnymi karami umownymi;
• koszty sądowe i reputacyjne – opłaty, honoraria pełnomocników oraz ryzyko utraty zaufania klientów.

W praktyce kary finansowe sięgają często kilku tysięcy złotych, dodatkowo z odsetkami i kosztami postępowania. Sądy wielokrotnie orzekały na niekorzyść naruszających, zasądzając zapłatę zaległych wynagrodzeń na rzecz ZPAV i ZAiKS.

Wyrok fryzjera vs ZAiKS – przełomowa sprawa sądowa i zmiana podejścia sądów

Sprawa „Fryzjer vs ZAiKS” (2013, I C 2418/13) zilustrowała trudności dowodowe i sporne rozumienie „korzyści majątkowych” przy odbiorze audycji radiowych w lokalach usługowych. Sąd podkreślił, że wykazanie braku obowiązku opłaty obciąża prowadzącego lokal.

nie można zaprzeczyć, że dentysta, który odtwarza fonogramy w obecności pacjentów jako muzykę tła, nie może rozsądnie ani oczekiwać zwiększenia liczby klientów swojego gabinetu tylko z powodu tego odtwarzania, ani podwyższać ceny wykonywanych przez siebie zabiegów

Sądy coraz częściej wymagają od OZZ jasnego wykazania rzeczywistego publicznego odtwarzania i jego wpływu na działalność gospodarczą. Ułatwia to przedsiębiorcom obronę, ale nie eliminuje ryzyka sporu.

Ograniczenia popularnych platform streamingowych – Spotify, YouTube i inne

Wykorzystywanie serwisów konsumenckich do celów komercyjnych narusza ich regulaminy i nie zastępuje licencji OZZ. Nawet opłacenie ZAiKS nie legalizuje użycia platform przeznaczonych do użytku prywatnego.

Najważniejsze ograniczenia:

• Spotify – regulamin zabrania odtwarzania w lokalach usługowych lub handlowych;
• YouTube – co do zasady treści są do użytku prywatnego, a zgoda na publiczne odtwarzanie jest rzadko udzielana;
• iTunes/Amazon Music – zakup pliku nie daje prawa do publicznego odtwarzania, chyba że licencja stanowi inaczej.

Nowelizacja prawa autorskiego i wdrożenie dyrektyw UE

Od 20 września 2024 r. obowiązują zmiany wdrażające dyrektywy DSM i SATCAB II. Celem nowelizacji jest wzmocnienie pozycji twórców w środowisku cyfrowym i zapewnienie im stosownego wynagrodzenia za udostępnianie utworów online.

Wprowadzono niezbywalne prawo do wynagrodzenia za udostępnianie utworów online oraz obowiązek licencjonowania treści przez platformy UGC. Platformy muszą usuwać wskazane treści, za które nie płacą uprawnionym. Zmiany te mogą pośrednio wpływać na praktykę korzystania z muzyki również poza internetem.

Praktyczne rekomendacje

Poniżej znajdziesz konkretne, bezpieczne ścieżki działania:

1. Jeśli odtwarzasz muzykę komercyjną – uzyskaj licencje: ZAiKS (autorzy), STOART/SAWP (wykonawcy), ZPAV (producenci). Zapewnia to pełny repertuar i minimalizuje ryzyko.
2. Jeśli chcesz obniżyć koszty – wybierz profesjonalnych dostawców muzyki bez tantiem (np. MusicDays, Free Music, Public Music), którzy gwarantują legalność na podstawie umów z twórcami.
3. Jeśli rozważasz radio w lokalu – pamiętaj, że art. 24 ust. 2 bywa interpretowany restrykcyjnie; wybór alternatywnych licencji jest zwykle bezpieczniejszy.
4. Jeśli korzystasz z Creative Commons – każdorazowo weryfikuj wariant licencji (czy dopuszcza użytek komercyjny) i źródło pochodzenia utworu.
5. Jeśli możesz obyć się bez hitów – rozważ domenę publiczną i klasykę, pamiętając o prawach do tłumaczeń i wykonań.
6. Nigdy nie używaj Spotify, YouTube, iTunes itp. w lokalu – to narusza regulaminy i nie zastępuje właściwych licencji.

W Polsce i UE rośnie ochrona praw twórców, a OZZ aktywnie egzekwują uprawnienia. Jednocześnie pojawiają się nowe, legalne modele dla biznesu – od muzyki bez tantiem po domenę publiczną. Publiczne odtwarzanie muzyki bez opłat ZAiKS jest możliwe, ale wymaga wyboru odpowiednich alternatyw lub spełnienia warunków wąskich wyjątków.

Perspektywy na przyszłość i ewolucja rynku

Rynek muzyki do celów komercyjnych szybko się rozwija. Pojawia się coraz więcej profesjonalnych dostawców muzyki bez tantiem, co sprzyja konkurencyjności i obniżaniu kosztów. Równolegle unijne reformy wzmacniają pozycję twórców. Przedsiębiorcy powinni na bieżąco śledzić zmiany i wybierać rozwiązania łączące legalność oraz efektywność kosztową.